Een huis met historie

Huis met Historie-01

Geschiedenis van het huis van de familie Pellikaan, Stationsweg 233.

Een huis met historie:

· Theetuin van 1884 – 1940
· Onderkomen van de N.S.B. 1940 – 1945
· Sigarenfabriek en woonhuis 1946 – 1953
· Handel in verpakkingsmaterialen 1953 – 1978
· Woonhuis van de familie Pellikaan 1946 – 2006

Theetuin 1884 – 1940
De aanleg van de spoorlijn is gestart in 1879. Op 16 juli 1885 is de spoorlijn geopend verklaard. Het puffende stoommonster bracht de Sliedrechters veel sneller naar Dordrecht en Rotterdam dan de stoomboten van de Fop Smit. Vanaf de Grote Kerk werd richting het noorden de Stationsweg aangelegd. Deze 926 meter lange weg behoorde bij de werken van de spoorwegen, zodat het station vanaf de dijk bereikbaar zou zijn. De onbebouwde stoffige grindweg, met aan beide zijden bomen en een sloot, werd op 11 juni 1888 in onderhoud overgedragen aan de gemeente Sliedrecht.

Huis met Historie-02
Stationsweg, onverhard, met bomen aan weerszijden.

Met vooruitziende blik heeft de heer Hendrik van der Vlies ”De Theetuin” laten bouwen. Het pand werd in 1884 opgeleverd als woonhuis met vergaderruimte. De Theetuin was het eerste pand aan de Stationsweg en een jaar eerder klaar dan de spoorbaan en het station. De vergaderruimte c.q. koffiehuis was in het oostelijke deel van het pand en besloeg circa 2/3 derde deel van de begane grond. In de oostgevel waren openslaande deuren met een terras met afdak. De reizigers konden hun paarden stallen en zich laten soigneren. De familie Van der Vlies werd tevens pachter van de stationsrestauratie met buffet.
Vanuit de huiskamer van de Theetuin kon men in westelijke richting de spoorbrug over de rivier zien.
Het uitzicht naar het westen en het noorden was onbelemmerd. Naar het zuiden was bebouwing en naar het oosten stalling voor paarden en rijtuigen. De naam Stationsweg is pas in 1925 officieel ingevoerd.
In 1936 werd begonnen met de aanleg van de tweebaans Rijksweg.

Huis met Historie-03
De Theetuin, achter hoge bomen, die in de hongerwinter gekapt zijn.

De Theetuin, achter hoge bomen, die in de hongerwinter gekapt zijn.
Bij de opening van de Spoorlijn Dordrecht – Gorinchem in 1885 werd met de Fop Smit bij het Middenveer het muziekcorps van het Regiment Jagers aangevoerd. Onder leiding van kapelmeester S. Calf marcheerde het corps onder het spelen van vrolijke wijsjes over de dijk en de kersverse Stationsweg naar het feestterrein bij het station. Daar kwam de speciale feesttrein met ministers en andere autoriteiten aan. Er werden twaalf saluutschoten gelost, waarna het gemeentebestuur onder leiding van burgemeester Van Haaften zijn opwachting maakte. Na het vertrek van de trein richting Giessendam was er een matinee in de Theetuin van H. van der Vlies tot ’s middags half twee (entree 25 centen).
De avondfeesten begonnen om 8 uur met een verlichting van de Theetuin en een concert op het feestterrein.

Huis met Historie-04
Vaandel van de muziekvereniging Apollo,
eigendom van het Sliedrechts Museum.

Muziekliefhebber
De heer Hendrik van der Vlies was muziekliefhebber, gaf vioolles aan huis, was dirigent van het toenmalige strijkorkest Apollo en was organist op het Naberorgel in de Grote Kerk. Om in de zomer wat muzikaal vertier in zijn Theetuin te kunnen bieden heeft Hendrik van der Vlies de muziekvereniging Crescendo opgericht en in de tuin een muziektent laten bouwen. In de muziektent werd destijds 4 tot 5 keer per jaar een zomerconcert gegeven. Hendrik van der Vlies bleef tot zijn overlijden in 1928 dirigent en was 24 jaar voorzitter van de vereniging.

Kleedruimte
Omdat de theetuin aanvankelijk ver buiten de bebouwing stond, werd ze ook voor andere doeleinden gebruikt.
Bekend is dat bijvoorbeeld de spelers van de Sliedrechtse voetbalclub, bij gebrek aan verkleedruimte op het voetbalveld, zich daar regelmatig verkleed hebben.

N.S.B.-onderkomen 1940 – 1945
In 1941 is de Theetuin verkocht door Teunis Marinus van der Vlies (ook dirigent te Sliedrecht) aan Arie Schakel (koopman te Sliedrecht). Het perceel betrof toen een oppervlak van circa 1.150 m2.

Huis met Historie-05
Propagandaposter van de Jeugdstorm

Het pand werd in de tweede wereldoorlog gebruikt door de N.S.B. In navolging van de Hitlerjeugd in Duitsland had de NSB ook een eigen ‘jeugdclub’: de Jeugdstorm. Daar werden de kinderen (bijna allemaal van NSB-ouders) opgevoed tot ware nationaal-socialisten en aanhangers van Mussert (en Hitler natuurlijk).
De tuin werd gebruikt voor spelletjes en wedstrijden voor de jeugd.
Het pand is ook beschadigd bij een bombardement, waarbij alle ruiten sneuvelden en veel dakpannen van het dak werden geblazen. Twee huizen aan de overzijde werden hierbij onherstelbaar vernield. Er is minstens één dodelijk slachtoffer gevallen.
Tot 1944 was het terrein afgebakend met hoge bomen. Deze bomen hebben de oorlog niet overleefd en werden één voor één gekapt.

Huis met Historie-06
NSB-embleem
Huis met Historie-07
propagandaposter van de N.S.B.

In 1943 is het pand door Arie Schakel (op dat moment wonende te Soesterberg) verkocht aan Piet Laurens den Breejen (schipper te Hardinxveld).
In september 1945 is het pand door Piet Laurens den Breejen verkocht aan Klarinus Pellikaan, sigarenfabrikant wonende te Bleskensgraaf, met dien verstande dat een uitkering wegens toegebrachte oorlogsschade ten behoeve van de verkopende partij zou komen.

 

 

 

Sigarenfabriek 1946 – 1953
Het pand had geleden onder de oorlog. Klarinus Pellikaan heeft het pand gedurende circa negen maanden geheel laten renoveren en een kelder laten maken onder het voormalige horecadeel. Op 15 mei 1946 is Klarinus Pellikaan getrouwd met Gerrigje Jacomijntje van de Graaf en zijn ze in het pand, toen op adres Stationsplein 6E gaan wonen. In dit pand heeft Klarinus Pellikaan zijn sigarenfabriek voortgezet. In het voormalige horecadeel stonden werkbanken waarop de sigaren werden gerold.

Huis met Historie-08
Sigarenpers uit het tabaksmuseum te Delft
van Louis Bracco Gartner
Huis met Historie-09
Kerfmachine uit het tabaksmuseum te Kampen
Huis met Historie-10
Sigarensnijder om de sigaren op de juiste lengte af te snijden.
Object uit sigarenfabriek van ’t Veen in Grafhorst.

De tabak werd van  vtabaksmakelaars gekocht, die in Rotterdam gevestigd waren.
In 1936 werd in Rotterdam de laatste tabaksveiling gehouden en vanwege de beperkte aanvoer van tabak uit Indonesië in 1941 in Amsterdam, waar oude voorraden geveild werden. Nog één keer na de oorlog werd er in Frascati in Amsterdam tabak per inschrijving verkocht. De veiling verhuisde daarna naar Bremen, Duitsland. Tabak uit Indonesië (Sumatra, Java, Besoeki en Vorstenlanden) werd verpakt in balen van tussen de 75 en 100 kilo en het omhulsel bestond uit matten van poeroenstro. De bladeren waren gesorteerd op lengte en kleur en gebundeld per 20 stuks met een biesje of touwtje. Bladeren hadden een gemiddelde lengte van 20 á 30 cm.

De bladnerven, die na het kerven overbleven, werden opgehaald door duivenmelkers. Deze gebruikten de nerven om er nesten voor hun duiven van te maken. De dieren bleven op die manier gevrijwaard van ongedierte.

 

 

 

 

 

 

 

 

Kelders
In de pas gebouwde  kelders op stahoogte, stonden de kerfbank en de pers. De originele apparaten zijn niet meer in het bezit van de familie Pellikaan. Ook waren er spoelbakken aanwezig om de tabak nat te maken. Er was een droogruimte (zo’n droogruimte heet een eest) voor de sigaren. De droogruimte was bekleed met zink. In het voormalige horecagedeelte van de theetuin vond het handwerk aan werkbanken plaats. Het “bosje” bestaande uit losse tabak (binnengoed) werd omwikkeld met een omblad en werd daarna tussen een uit twee delen bestaande sigarenvorm geperst in een sigarenpers. Na een aantal uren werden de sigaren in de vormen een kwart slag gedraaid en gingen vervolgens weer een aantal uren onder de pers. Daarna ging het dekblad om het bosje heen en was de sigaar, na gedroogd en verpakt te zijn, klaar voor de consumptie.

De droogruimte is nog volledig intact. Tabak die op een veiling of bij een makelaar gekocht werd, hoefde niet meer gedroogd te worden. Deze tabak werd ingevocht om beter verwerkt te kunnen worden.
Wanneer het echter eigen teelt tabak zou zijn, wat in de oorlogsjaren veel voorkwam, dan moest deze wel gedroogd worden en werden de bladeren aan stokken of touwen geregen om, vaak boven in een schuur, te drogen.

Huis met Historie-11
Afbeelding van het wettig gedeponeerde merk Batavier, ingediend door Klarinus Pellikaan, geregistreerd op 24 maart 1950.
Huis met Historie-12
Sigarendoos met door de heer K. Pellikaan vervaardigde sigaren.
Huis met Historie-13
Het sigarenbandje van het merk Batavier

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Huis met Historie-14
De droogruimte (eest) waar de Batavier sigaren gedroogd werden. De vloer en de deur zijn bekleed met zink. Deze ruimte is nu nog volledig intact.

 

 

 

Ruimzicht
Het pand werd “Ruimzicht” genoemd.
Het ruime zicht is echter in de loop der jaren verdwenen. Het zicht naar de polder wordt verhinderd door de geluidswal van de Betuwespoorlijn. Over de rotonde, die dicht bij het pand ligt, komt veel verkeer.

Woonwagenbewoners
Toen er jarenlang zonder enige sanitaire voorziening, woonwagenbewoners op de Parallelweg bivakkeerden, haalden deze hun drinkwater bij de familie Pellikaan, maar ook bij het station en de fietsenstalling werd drinkwater gehaald.

In een plaats als Sliedrecht, waren er in die dagen nog meer sigarenmakers en handelaars. Moret en Groenendijk zijn bekende namen. Omstreeks de eerste helft van de twintigste eeuw verdienden zo’n 45 personen hun brood hiermee.
Accijnszegels moest men kopen bij het belastingkantoor en daarmee de losse sigaren of de kistjes, blikjes enz. banderolleren
Ook was er in die tijd al sprake van mechanisatie. Voor de kleine bedrijven was het financieel gezien al een tijd moeilijk om het hoofd boven water te houden. Sommigen konden het nog redden door heel lange dagen te maken en met hun sigaren de boer op te gaan. Soms stonden ze op een markt en dikwijls gingen ze met de bakfiets de boerderijen in de omgeving af. Boeren rookten veel sigaren en vonden het wel gemakkelijk dat zij die aan huis bezorgd kregen.
Het feit dat Indië niet meer bij Nederland hoorde, speelde niet mee in de (wel of niet) aanvoer van goede tabak uit die streek. Wel was het zo dat door het vertrek van de Nederlanders de tabaksplantages minder goed behandeld werden. Veel kennis ging verloren. Na de Tweede Wereldoorlog ontbrak het aan voldoende deviezen om sigarentabak te kopen. Er ontstond meer vraag naar sigarettentabak, die in eerste instantie uit Rhodesië kwam. Het heeft ongeveer 5 jaar geduurd tot voldoende tabak van goede kwaliteit, waar vandaan dan ook, weer geleverd kon worden. Vandaar dat tabaks(producten) nog zo lang op de bon zijn geweest.
In 1953 is de sigarenfabricage, die aanvankelijk nog naast handel in verpakkingsmaterialen bestond, volledig gestopt.

Handel in verpakkingsmaterialen 1953 – 1978
De vooruitzichten in de sigarenbranche waren in die tijd niet goed, zodat Klarinus Pellikaan een ander beroep heeft gekozen. In 1951 is de heer Pellikaan een bedrijf in verpakkingsartikelen begonnen. De verpakkingsbranche was een snel groeiende markt, maar is heel klein begonnen. In 1978 is het bedrijf verhuisd naar de Lelystraat. Na deze tijd is het pand uitsluitend als woning gebruikt. Het bedrijf is overgenomen door de oudste zoon, Danie Pellikaan, en momenteel gevestigd aan de Sportlaan te Sliedrecht.

Huis met Historie-15
Medewerkers van het Sliedrechts Museum en de Historische Vereniging krijgen
een rondleiding van Danie Pellikaan in het pand Stationsweg 233

Het pand werd tot mei 2006 bewoond door de heer Klarinus Pellikaan.
Na zijn overlijden is het te koop aangeboden. Er hebben zich diverse gegadigden gemeld.
We hebben een stille hoop dat het pand in zijn oorspronkelijke staat gehandhaafd kan blijven.

Bronvermelding:
Van Hennepland tot Huizenzee door Ir. W. Bos Jzn.
De tijd van Toen door Ir. W. Bos Jzn.
Tabaksmuseum te Delft Louis Bracco Gartner
Stichting Nederlandse Tabakshistorie Bert Bohnen
Rondleiding Stationsweg 233 Danie Pellikaan
Interview Danie Pellikaan Lien van Drunen – Sliedrechts Museum
Sjanie Görtemöller – Sliedrechts Museum
Gerda Roos – Sliedrechts Museum
Corrie van de Ven Sliedrechts Museum
Bas Lissenburg Historische Vereniging Sliedrecht

Fotograaf Bas Lissenburg

Achtergrondinformatie
Genealogievereniging De Stamboom Jaap van Es
Dries van Es
Carl Pellikaan
Samenstelling Lien van Drunen
www.crescendosliedrecht.nl
www.historie-sliedrecht.nl
Amsterdams Verzetsmuseum

Huis met Historie-16
Stichting Sliedrechts Museum

Stichting Sliedrechts Museum
Kerkbuurt 99
3363 BD Sliedrecht