In eerdere afleveringen hebben we het onderwijs in Sliedrecht beschreven vanaf het eind van de 16e eeuw tot het jaar 1907. Daarna hebben we speciale aandacht geschonken aan het Gereformeerd onderwijs en dat van de “Vereniging van het Christelijk Onderwijs”.
We pakken nu de draad weer op bij het openbaar onderwijs in het jaar 1908.
Onbevredigende resultaten
In dit jaar noemt de Schoolcommissie – een aantal notabelen – de resultaten van het onderwijs niet onverdeeld gunstig. Het onderwijzend krijgt de taak de oorzaak te zoeken van het onbevredigende resultaat. Openlijk wordt – gelet op bovenstaande – steun uitgesproken voor het voorstel van den Bond van Onderwijzers afdeling Sliedrecht om tot schoolvergaderingen te komen. De hoofden van scholen voelen, ondanks aandrang van de leerkrachten, niets voor schoolvergaderingen. Van eenheid in het onderwijs in de verschillende klassen is geen sprake. Sterker nog, de leerlingen leren bij de ene onderwijzer weer af wat zij bij de anderen hebben geleerd….
Aandachtspunten
Klachten, veelal van oude aard, zijn nog steeds in de jaarverslagen te lezen. We noemen ze nog maar eens:
** Onvoldoende verwarming. In school 4, tegenover de Grote Kerk, wordt in een wintermaand niet hoger dan 5º Celsius gemeten. In school 5 op Baanhoek zijn in de 4e en 5e de kachels te klein voor de grote lokalen. Een andere brandstof en eerder aanmaken van de kachels wordt als een oplossing gezien…
** Gepleit wordt om de onderwijs- krachten in het lokaal een stoel te geven. Nu weten we ook gelijk waar de uitdrukking “hij/zij staat voor de klas” vandaan komt…
** Over de speelplaatsen heerst grote ontevredenheid. Bij school 3 in de Kerkbuurt, later “De Woonkorf” hebben ze veel last van tocht. De speelplaatsen zijn in het algemeen ongeschikt voor het geven van gymnastiek. De onvoldoende bestrating, het vele stof in droge tijden en de modderpoelen na regenbuien zijn hier debet aan…
Voorstellen
De schoolcommissie stelt voor een ambulant onderwijzer aan te stellen. Deze kan invallen bij vacatures, ziektegevallen en ook het hoofd waarnemen zodat deze zijn controlerende taak kan vervullen.
De schoolbibliotheken voor de groepen van de middelklassen zijn nuttig en houden de kinderen van de dijk.
Verder pleit men voor het inrichten van personeelsbibliotheek met handleidingen, leerboeken en een catalogus van schoolmaterialen. Op deze wijze hoopt men meer inzicht te krijgen in die zaken die bij het lesgeven van dienst kunnen zijn…
Een vrijgekomen lokaal zou ingericht moeten worden tot personeelskamer.
In School 2 aan het Bosch, de latere Huishoudschool, constateert men veel tocht en klapperende deuren in de gangen. Schoolhoofd Hoekstra zat met zijn hand tussen de deur. Er moest bloed gestelpt worden!
In School 3 vindt een gecombineerde vergadering van B & W en de Schoolcommissie plaats. Punt van bespreking zijn de gebrekkige resultaten en het wantrouwen van de Sliedrechtse ´upper-ten` t.a.v. het onderwijs.
Bij het schoolbezoek bleek voor de Schoolcommissie het onderwijs van één leerkracht ver onder de maat. Door het vertrek van een andere leerkracht verzoekt de Schoolcommissie de schoolopziener aan school 3 een flinke nieuwe leerkracht aan te stellen. Deze zal het weinig resultaat gevende onderwijs van eerdergenoemde onderwijzer moeten compenseren. Bovendien wordt de schoolopziener uitgenodigd dit jaar de schoolexamens bij te wonen en daarbij tegelijkertijd de proeflessen van sollicitanten aanwezig te zijn. De nieuwe onderwijzer werd uiteindelijk de heer Jan Pieter Straver, voorheen onderwijzer te Brakel.
Vanaf dit jaar zullen de leerlingen, op gunstig advies van het schoolhoofd, zonder toelatingsexamen worden toegelaten tot de H.B.S. te Dordrecht. Wellicht verstevigt dit het vertrouwen bij de ouders.
In een briefje van de heer Groustra, hoofd van School 3, aan de Schoolcommissie lezen we 17 juni 1908 het volgende advies:
Mijne Heeren,
In beleefd antwoord op Uw schrijven van 13 juni, l.l. heb ik de eer U te melden dat de twee leerlingen, die de H.B.S. wenschen te bezoeken, niet ver genoeg gevorderd zijn om met voldoende kans op succes dit jaar toelatingsexamen voor de eerste klasse van die inrichting af te leggen, noch om dat onderwijs met vrucht te volgen; zoodat de ouders besloten hebben tot volgend jaar Juli te wachten.
Hoogachtend, Mijne Heeren,
Uw dienstwillige dienaar
C.Groustra
h.d.s. no. 3.
Enkele opmerkelijke feiten
** Openbare examens staan niet in de belangstelling van de ouders. Er wordt gesuggereerd om ouderavonden te gaan houden. Dit in navolging van het goede voorbeeld van de Christelijke school van de heer ten Have.
** Hoewel het een aardige bijverdienste is, moeten leerkrachten geen bezoldigde werkzaamheden van gemeentewege meer doen. Zo kunnen leerkrachten beter niet meer ingezet worden bij een volkstelling. De school stagneert hierdoor.
** Op school 4, tegenover de Grote Kerk, overlijden in 1910 twee leerkrachten. Het zijn juffrouw Gijlstra en het schoolhoofd Disselkoen. De laatste heeft op 1 februari 1909 nog het feit herdacht 25 jaar schoolhoofd te Sliedrecht te zijn geweest.
** Ook de heer Janse van school 5, te Baanhoek, herdacht dit feit.
** Aan school 4 vertrokken ook nog twee leerkrachten, zodat het voor genoemde school een rampjaar was.
** Voor ’t eerst werd aan de diverse scholen een subsidie van f 10,00 verleend om de bibliotheek aan te vullen.
** Het aantal leerlingen (42) van school 3 baart zulke grote zorgen zodat er voorgesteld wordt de schoolgeldbijdrage afhankelijk te stellen van het inkomen…
************************************************************************************************
Per jaar, per kind
Categorie A: Van f 50,00 tot f 550,00. Eerste twee klassen f 6,= Vanaf klas 3 f 9,=
Categorie B: Van f 550,00 tot f 1050,00. In de eerste twee klassen f 15,= Vanaf klas 3 een bedrag van f 25,=
Categorie C: Vanaf f 1050,00 Eerste twee klassen f 24,= Vanaf klas 3 f 36,=
Voorgestelde regel zou voor meer kinderen toelating op de school mogelijk moeten maken.
Verbeteringen vonden plaats bij de kachels (nieuwe) en … de leerkrachten kregen voor het eerst een stoel.
Op school 3 heeft de maatregel t.a.v. het schoolgeld vooralsnog echter geen succes.
***********************************************************************************************
Nieuwe gezichten
Twee nieuwe schoolhoofden. Op school 4, nabij de Grote Kerk, is de heer Chr. Berger, komend vanuit Zeist, het nieuwe schoolhoofd per 1 maart 1911. Hij volgt hiermee de overleden heer Disselkoen op.
Op school 1, gevestigd op de plaats waar nu een woonwagenkampje is, neemt de heer Groenevelt per 1 september 1911 ontslag. Hij vertrekt naar ’s Gravenhage en krijgt als afscheidscadeau de Camera Obscura van Hildebrand cadeau. Hij wordt opgevolgd door de heer J.M. Nennstiehl.
Klachten en ideeën
Voor ’t eerst is sprake van ’t bijstaan door twee vrouwelijke leden in de Schoolcommissie. Dit i.v.m. de controle op de nuttige handwerken. Ondanks dat de Burgemeester voorstander is van ’t opnemen van dames in de Schoolcommissie, blijft de vraag of de hoofden wel bereid zouden zijn de dames tot de school toe te laten.
Noot: Destijds is door de Schoolcommissie zelf te kennen gegeven dat door het toelaten van dames tot de Schoolcommissie de discussies minder vruchtbaar zouden zijn… . Een standpunt dat men in 1911 handhaaft!
Een conflict dreigt daar de leden van de Schoolcommissie vinden dat ze in belangrijke zaken door B & W gepasseerd worden. B & W erkennen het feit en beloven beterschap.
Merklap
Een merklap anno 1902, met ingeweven dubbele rode randen. Het vervaardigen van een merklap was een onderdeel van het vak handwerken. In de onderwijswet van 1878 voor het lager onderwijs werd dit vak opgenomen. Meisjes moesten het alfabet leren borduren in verschillende lettertypen.
Er werd begonnen met een eenvoudige kruissteekrand om de vaardigheid in het borduren te verkrijgen, waarna een in moeilijkheid opklimmende letter reeks volgde.
Meer ingewikkelde randen, zoals de ‘meander’ en de lopende ‘hond’ en de cijfers completeerden deze doeken. Zo leerden de meisjes ieder stuk uit de linnenkast te merken met naam of initiaal. Op veel doeken werd de naam van de leerlinge, de school, plaats of het jaartal aangebracht.
** Naar aanleiding van een opmerking van de heer Roetman, onderwijzer aan school 2. bij de Boschlaan, wordt het voor de leerkrachten mogelijk ten allen tijden met klachten en ideeën bij de commissie aan te kloppen.
** Tegen schoolvergaderingen tussen schoolhoofd en onderwijzend personeel bleef men pertinent. Met name de burgemeester was een fel tegenstander.
** In Dordrecht wordt een school voor achterlijke kinderen geopend.
** Op verschillende scholen in 1911 veel lof over de nieuwe kachels.
1912
** School 1 en 2 worden weer zevenklassige scholen.
** School 3 heeft een iets betere toeloop van leerlingen. De leerlingen worden echter slechts zonder meer tot de H.B.S. toegelaten nadat de resultaten van het afgelopen jaar door een toelatingscommissie zijn bekeken. Bij twijfel moet er wel toelatingsexamen worden gedaan.
** De Schoolcommissie doet een voorstel om meer eenheid in de volkszang te verkrijgen. Er wordt een bundel met 20 liederen voor alle openbare scholen. Beschikbaar gesteld.
** Door een van de hoofden wordt een protest ingediend tegen het buiten de gemeente wonen van onderwijzend personeel. Het protest krijgt steun van de Schoolcommissie.
Dit om de volgende redenen:
Er bestaat een neiging om de werktijd te bekorten;
Door het haastig vertrek bij ’t verlaten der school zijn de leerlingen niet voldoend onder controle;
Bij slecht weer is ’t menigmaal moeilijk op tijd aanwezig te zijn;
Bij ziekte is dikwijls moeilijk tijdig bericht van afwezigheid te zenden.
Tevens is er een pleidooi voor ’t aanstellen van een extra onderwijzer om bij ziektegevallen in te vallen.
1913
Het personeel aan de Sliedrechtse openbare scholen…
School 1: Hoofd J. M. Nennstiehl, onderwijzers(essen): D. Mackay, J. W. van Gelderen, L. Roetman, M. van Drunen, N. van Houwelingen, A. van Heusden en J. van der Swan.
School 2: Hoofd T. Hoekstra, G. A. C.Steynis, J. Zuidhof, P. K. Roetman,
H .A. Beket,, M. Meyer en J. Köhler.
School 3: Hoofd C.Groustra, J .P .Straver, B .M. Brinkgreve, J. H. Meerdink, en H. Boer.
School 4: Hoofd Chr. Berger, H. Sprong, J. J. Zuidhof, C. van der Vlies,
H. J. Bakker en H. M. S. van Ouwerkerk.
School 5 : Hoofd F. Janse, T. Kleyn, J. Stadt, J. A. Steynis, E. J. van der Swan en A. P. van Seventer.
Pleinen en rapporten
** Het hoofd van school 1 doet het voorstel om zelf maar met behulp van een buitenslang het stoffige schoolplein te gaan besproeien.
Een gymnastiekuurtje op de binnenplaats van een school te Amsterdam. Of de kinderen er plezier in beleven, valt van de gezichtjes niet af te lezen. De meester staat er wat stijfjes bij met hoed en gesloten colbert. In ieder geval kan deze les ´stofvrij` plaatsvinden daar de binnenplaats betegeld is.
** School 1 onderneemt een schoolreisje naar de diergaarden in Rotterdam en naar Arnhem e.o. De deelname van de leerlingen is ongeveer 50%.
** In dit jaar worden voor het eerst viermaandelijkse rapporten over de leerlingen opgesteld. De mening hierover is bij de hoofden van scholen zeer verdeeld. De vraag is of de ouders wel of geen belangstelling hebben! Het opmaken van de rapporten gebeurde in navolging van een Bijzondere School.
** Bij droog weer stijgen de stofwolken op het plein van school 5 tot boven het dak uit. Bij regenachtig weer is sprake van een ware modderpoel. Gedacht wordt de pleinen met teer te behandelen. Dit zou echter de dood van de bomen kunnen betekenen.
** School 3 verkeert weer in de problemen. Na het ontslag van de heer Meerdink is het zeer twijfelachtig of er – gezien het geringe aantal leerlingen – nog een opvolger zal worden benoemd. Schoolopziener en B & W hebben sterke bedenkingen. Er gaan bij de Schoolcommissie zelfs stemmen op om de school maar op te heffen. Er zou een school op vrijzinnige grondslag voor in de plaats moeten komen. Hier zou men meer invloed kunnen uitoefenen.
** Het uiteindelijke advies van de Schoolcommissie; een onderwijzer benoemen wordt uiteindelijk ingewilligd. De naam van de nieuwe onderwijzer A. A. Kole uit Axel.
1914
** Het hoofd van school 2 wenst voor de scholen een sciopticon (toverlantaarn) aan te schaffen. Dit naar aanleiding van het succes dat onderwijzer Roetman van deze school heeft gehad bij een vertoning van plaatjes met behulp van genoemd apparaat.
** Twee openbare scholen 3 en 4 dienen voor inkwartiering van soldaten. De leerlingen van school 3 ( klas 1 en 2 ) zijn ondergebracht in een leegstaand lokaal van school 2, de andere klassen in twee niet in gebruik zijnde lokalen van school 1. Het onderwijs voor de kinderen van school 4 wordt tijdelijk gegeven in de beide consistoriekamers van der Ned. Herv. Kerk en in de bewaarschool te Wijk C.
** Twee onderwijzers van school 3 werden voor de mobilisatie opgeroepen. Oud-onderwijzer Brasser – thans lid van de Schoolcommissie – toont zich een waar onderwijzer door zijn diensten aan te bieden bij het lesgeven aan de onthande school 3. Rapporten worden bestendigd, ondanks vele tegenkantingen.
1915
** Van de Sliedrechtse onderwijzers die in 1914 door militaire verplichtingen aan het onderwijs zijn onttrokken, keren in 1915 enkele weer in het onderwijs terug.
** Toelating tot een bijzondere inrichting voor ´achterlijke` kinderen te Dordrecht blijkt onmogelijk. De problemen aangaande subsidie en het moeten reizen onder toezicht zijn te groot om tot een oplossing te komen.
** Overbevolking lagere klassen school 4 en 5 ( 57 leerlingen). De commissie richt zich in een verzoek aan B & W om maatregelen te nemen.
** Op school 5 is de nood zo hoog gestegen dat klassen bij ziekten van het personeel om beurten vrijaf wordt gegeven. Combineren is i.v.m. de klassengrootte niet meer mogelijk. Het schoolhoofd kan ook niet invallen voor de zieke leerkracht daar hij zelf al voor een klas staat. De orde zou in gevaar komen en de leerkrachten dreigen zenuwziek te worden.
** Er worden nieuwe ´Eereblijken` (bewijzen van goed schoolgedrag) uitgedeeld, Het is een ontwerp van Strij te Dordrecht. In totaal zijn duizend exemplaren besteld.
** De heer Hoekstra is 25 jaar hoofd van een school. Hij ontvangt een bloemstuk.
Voor het schrijven van 3 exemplaren van jaarverslagen ontving onderwijzer Beket (school 2) f 13,=.
Nieuwe hoofden van scholen
Het hoofd van school 1, de heer Nennstiehl, vertrekt naar Rotterdam. Voor hem in de plaats komt op 1 februari de heer Faber uit de Haarlemmermeer in dienst.
Ook school 3 krijgt een nieuw hoofd. Nadat de heer Groustra, op eigen verzoek per 6 september 1915 ontslag heeft gekregen, wordt hij opgevolgd door de heer Berger. Deze was voordien hoofd van school 4. De benoeming Berger aan school 3 kent enige bezwaren. Berger heeft niet de bevoegdheid om Engels te geven en kan dus ook anderen niet controleren. Berger wordt toch benoemd. De speelplaats bij school 3 zou spoedig in orde worden gemaakt.
Het nieuwe schoolhoofd aan school 4, de heer J.A.Huisman, komt ook uit de Haarlemmermeer.
Schoolfoto
Een schoolfoto van school 2 bij de Boschlaan samen met hun onderwijzer Steinis, omstreeks 1910. In de bovenste rij vanaf links herkende men: Buizerd; Tinus de Snoo; Tinus Boer; Frans Weggers; Gerrit Kraayeveld; Teunis Hartog; Balt van Rees en Baan van den Berg.
In de tweede rij zijn het: Vernooy; een onbekende; Klasien Stabij; Marrigje Visser; een onbekende; Kaatje Hartog en Neeltje van den Berg.
De eerste van de derde rij herkende men niet, dan volgt: Leentje van der Wiel; Neeltje Pijl; Johanna Bruning; Anna Pijl; Sijgje Guys; Koosje Buizerd; Neeltje Pijl en Mijntje de Gier.
School 2 bij de Boschlaan…
In de vierde rij treffen we aan: Jan Weggers; Herman Bruning; Maartje van Rees; Gorina van den Berg; Tinus Vernooy en Cornelis Adrianus Boer.
Vooraan zitten tenslotte nog: Hans Hartog; Kees de Jong en Leen Boeren.