24 – De tweede wereldoorlog

In het verenigingsblad Over … Sliedrecht verscheen in nummer 31 het laatste verhaal van de heer C. J. Lips waarin hij de geschiedenis van Sliedrecht beschreef. Daarna hebben we besloten een vervolg te geven aan deze verhalen over de historie van ons dorp in een nieuwe reeks artikelen. We zijn nu aangekomen aan de jaren ’40.

Oorlogsdreiging
Sliedrecht is eind jaren 30 groter dan tegenwoordig. Wel dubbel zo groot! De helft van de gemeente ligt ten zuiden van de Merwede. Veel grienden, hooi- en weilanden met daar tussen vele wateren. Er is geen weg over land naar Dordrecht. Naar de paar boerderijen die er zijn, moet alles over water worden aangevoerd. Dit geldt ook voor ook de post en in noodgevallen voor de brandweer. Gewerkt kan er dan worden met een motorspuit. Die moet met een sleepbootje overgevaren worden. Deze moet echter wel eerst ergens vandaan worden gehaald. Het laat zich raden wat er in geval van een ernstige brand zal voordoen… . Binnen Sliedrecht is in 1939 het aantal brandkranen al 144 stuks. Dit komt mede door de nieuwbouw die buitendijks op gang is gekomen in het gebied rondom de Rembrandtlaan.

Geschiedenis-2401Extra kwetsbaar
Een dreigende oorlog werpt zijn schaduw vooruit. Mede hierdoor kan de brandweer beschikken over een ruim budget. Aanvallen vanuit de lucht eisen meer voorzieningen. Er wordt in 1939 een bedrag van fl 10.000,= uitgetrokken. Een voor die tijd zeer hoog bedrag waaruit o.a. gasmaskers en schuimblussers worden bekostigd. Onder de muziektent aan het Dr. Langeveldplein wordt in de betonnen kelder een commandopost ingericht. Het luchtruim wordt nauwkeurig in de gaten gehouden. Sliedrecht is, bij het uitbreken van een oorlog, ten opzichte van veel andere gemeenten extra kwetsbaar. De ligging aan de rijksweg en de spoorbaan zijn uitnodigend voor het vervoer van soldaten en oorlogstuig. De spoorbrug over de Merwede zal een mikpunt kunnen worden voor luchtaanvallen! Het aantal motorspuiten wordt uitgebreid tot drie stuks. De worden uit voorzorg gestald op verschillende plaatsen. Mocht er een verloren gaan bij een luchtaanval dan zijn de andere twee in ieder geval nog inzetbaar!

1940
Toeval of niet, maar juist op de dag dat de Duitsers hun buurland Polen aanvallen – 1 september 1939 – , wordt in Sliedrecht voor de eerste maal het gasmasker getest.
Frankrijk en Engeland verklaren de oorlog aan Duitsland. Nederland wil zich niet bemoeien met de oorlog, net zoals dat gelukt was in de Eerste Wereldoorlog. Het bleef dus “neutraal”. Het Nederlandse leger wordt wel gemobiliseerd. Alles wordt in orde gemaakt voor het geval dat ons land toch wordt aangevallen.
Geschiedenis-2402Het jaar 1940 kent een strenge winter. Elf jaar geleden (1929) kon men op een dichtgevroren rivier de Merwede voor het laatst schaatsen, ijszeilen en glijden met arrensleden. Nu is het weer zover. Veel pret! Maar er is ook een minder plezierige kant.Schepen moeten aan de kant blijven. Handelaren kunnen niet aan hun goederen komen en … het transport van kolen stagneert. En dat terwijl de kachel juist hoger opge-stookt moet worden!!

Gelukkig volgt op de strenge winter een zacht voorjaar. De oorlogshandelingen tussen de Franse en Duitse militairen worden heviger. Duitsland maakt zich op voor een verdere verovering van Europa..

Geschiedenis-2403Oorlog
Op 10 mei 1940 vallen de Duitsers ons land binnen. Hoewel we al eens gewaarschuwd zijn voor een inval van de Duitsers, is ons land toch verrast. De Duitsers hebben veel modernere en nieuwere wapens dan de Nederlanders. Die hadden al een hele tijd geen oorlog meer gehad en hebben weinig geld betaald voor nieuwe wapens. De Duitse führer, Adolf Hitler, heeft een slim aanvalsplan. Zijn vliegtuigen vliegen gewoon over de Nederlandse soldaten heen. Uit de vliegtuigen springen de Duitse parachutisten. Deze soldaten moeten bruggen of vliegvelden veroveren, of moeten proberen om de Nederlanders van achteren aan te vallen.
Nederlandse militairen graven zich in aan de Merwesingel en laten de spoorbrug springen. Op deze manier hopen ze de Alblasserwaard tegen een inval van de Duitsers te beschermen. Veel Baanhoekers zoeken een veiliger plaats. Overvliegende bommenwerpers richting polder laten onze dorpsbewoners wel merken dat het ernst is!

Geschiedenis-2404
Mozes met de Stenen Tafelen der Wet komende van de berg Horeb en de hemelvaart van de profeet Elia.

Glas-in-lood
Merkwaardigerwijs besluiten de kerkvoogden in deze tijd gebrandschilderde ramen voor de Hervormde Kerk te laten maken. Glazenier Berg uit Dordrecht maakt een schets van twee grote ramen. Gulle giften maken de aanschaf mogelijk en de glazenier gaat aan het werk. Glazenier Berg wordt echter ook door de oorlog overvallen. Zijn huis ontsnapt niet aan de oorlogshandelingen in zijn stad. De reeds door hem gemaakte tekeningen voor de gebrandschilderde ramen in Sliedrecht gaan verloren. De ontwerper is echte een vakman. Hij heeft de nieuwe tekeningen van de glazen binnen korte tijd weer opnieuw gemaakt. Men neemt de gok de ramen te plaatsen en op 22 september 1940 sieren de nieuwe ramen de kerk. Gelukkig zouden de ramen ondanks de oorlogshandelingen gespaard blijven!

Geschiedenis-2405
ohannes dopende in de Jordaan en de prediking van Jezus, met op de achtergrond de kruisheuvel.

Geschiedenis-2406Capitulatie
Adolf Hitler heeft echter Nederland onderschat. Hij heeft gedacht Nederland wel te veroveren binnen 1 dag, maar het duurt nu al een paar dagen!
Op sommige plekken, zoals op de Afsluitdijk, blijven de Nederlanders doorvechten en geven niet op. Hitler stelt op 14 mei een ultimatum. Als Nederland zich niet binnen 2 uur zal overgeven, zal Hitler de stad Rotterdam met bommenwerpers bombarderen. Duizenden burgers zullen sterven. Koningin Wilhelmina heeft geen keuze, na lang aarzelen ondertekent ze een brief waarin staat dat Nederland zich over geeft. Maar ondanks deze verklaring wordt de stad Rotterdam toch nog gebombardeerd. !

Geschiedenis-2407Rookwolken
Vanuit Sliedrecht zijn de rookwolken in de heldere lucht boven Rotterdam te zien en is het geronk van de zware bommenwerpers, die terugkeren van hun aanval op weerloze burgers, te horen. De capitulatie volgt na het bombardement!
De Nederlandse troepen in Sliedrecht worden door de Duitsers krijgsgevangenen gemaakt. Op 15 mei trekken de eerste Duitse soldaten ons dorp binnen..

De Merwebode bericht over de eerste oorlogsweek op de volgende wijze:
Geschiedenis-2408Vrijdag 17 Mei 1940. – Beknopte uitgave wegens stagnatie postverkeer

Uitgever: A. van Wijngaarden – Sliedrecht – Tel. 39 – Postbus 17,
giro 47767. 54ste JAARGANG No. 6

Vrijdag 10 mei 1940. Mobilisatie – dagboek.

Omstreeks vijf uur in de morgen valt Duitsland ons land binnen. Duitse parachutisten landen in de omgeving van de Moerdijkbruggen.
Sedert vanmorgen vroeg het ronken van vliegtuigen ons gewekt heeft, leven wij in een soort roes. Wij zijn niet meer de nuchtere menschen van gisteren en eergisteren. Onze handen staan verkeerd voor ons werk. We kunnen alleen maar praten. Den heelen dag door staan de menschen op straat en in alle koppeltjes praat men nergens over, als over den oorlog. We worden pas even stil als we het bericht over den dood van het eerste slachtoffer hooren.
Maar zooveel andere onderwerpen vragen de aandacht, dat het gebeurde ons niet heel lang vermag vast te houden. Om acht uur is het uit met het samenkoppelen, want na dat uur mag niemand meer buiten, die er niets te maken heeft. Ramen en vensters worden overal afgeschermd en het binnenlicht wordt verzwakt. Het laatste dorpsnieuws is dat Wageningen geëvacueerd is. Dit bericht kan al niet meer rondverteld worden, want het is al op een laat uur. Alleen in kleine groepjes wordt nog wat nagefluisterd. Er is niemand die dezen nacht slaapt als anders. Zelfs de kleintjes zijn onrustig. Het is alles dubbel vreemd, nu de duisternis is ingetreden. We kunnen ons nog moeilijk realiseeren, welke gevaren ons boven het hoofd hangen, maar dat de gevaren angstwekkend groot zijn, gaan we in de donkerte van de nacht beseffen.
’t Is nu de tijd dat menig grootspreker klein wordt. In elk huis blijft wel iemand in de kleeren, om te waarschuwen, zoodra er gevaar dreigt, maar ook zij, die zich ontkleed hebben, met het voornemen rustig te gaan slapen, liggen te hanenwaken op bed.

Een week later schreef de Merwebode:

Sliedrecht van 10 — 16 Mei

Er ligt een week achter ons, zoo sensationeel en droef dat deze wel nimmer zal worden vergeten. Kijken we naar andere plaatsen dan hebben we in onze gemeente in een paradijs geleefd, ondanks de dagen en uren die in groote benauwenis zijn doorgebracht. Hoe menigmaal loeide de sirene en vluchtte men in huizen en schuilplaatsen, waar men toch ook niet veilig was. Een zucht van verlichting steeg op toen bekend werd dat de krijgsverrichtingen werden gestaakt.
Sliedrecht heeft bijkans alle inwoners van het plaatsje Doodewaard te gast gehad. De menschen, ruim 2000, waren Zondagmiddag met een groote kolensleep naar hier gekomen, na Vrijdag scheep te zijn gegaan.
Ook deze menschen hebben emotievolle dagen beleefd en waren wat dankbaar in Sliedrecht een tijdelijk onderdak te hebben. Nadat velen reeds per autobus naar huis zijn teruggekeerd, zijn ook de anderen per schip weer vertrokken.
We hebben vele geëvacueerden gesproken en zonder uitzondering roemde men het medeleven van de Sliedrechtse ingezetenen.

————–
Zaterdag tegen den avond is een bom nabij het viaduct in den Rijksweg over den Stationsweg terecht gekomen. Een geweldige krater ontstond en honderden ruiten zijn gesprongen. Zelfs groote winkelruiten in de Kerkbuurt sprongen door den geweldigen luchtdruk, ondanks het feit dat deze waren beplakt om trillingen te zooveel mogelijk te voorkomen. Gelukkig heeft dit projectiel geen persoonlijke ongelukken veroorzaakt.

————–
De bewoners van wijk D hebben Dinsdag benauwde uren meegemaakt. Hen werd namelijk meegedeeld, dat de spoorbrug zou worden opgeblazen en dat de huizen tijdelijk ontruimd moesten worden. Een der bogen is vernield en in stukken ligt deze spanning in het water. Door de explosie zijn honderden ruiten vernield, huizen gehavend, deuren ontzet, enz. Ook hierbij zijn gelukkig geen persoonlijke ongelukken voorgekomen.

—————-
Een aantal koeien dat onder Sliedrecht graasde is getroffen door mitrailleurvuur.

—————–
Gisteren is de Duitsche tijd hier ingevoerd. Daar in Nederland de zomertijd a.s. zondag begint, was het verschil nogal groot, immers de uurwerken moesten 100 minuten worden vooruitgezet. In Duitschland is het namelijk 40 minuten later dan in Nederland. En daarbij komen dan 60 minuten voor de reeds ingevoerde zomertijd in Duitsland.

————–
De scholen zijn Donderdag weer begonnen, zoodat van lieverlede het gewone leven terugkeert. Er was weer een postbestelling. De telefoon kon, althans voor het plaatselijk verkeer, weer gebruikt worden. De landman trok weer naar zijn akker, de arbeider naar de werkplaats of fabriek. Handelsreizigers vertoonden zich weer op de weg en de winkeliers leverden op de gebruikelijke wijze af.

————–
Werd Zondag alleen in een paar kerken een korte dienst gehouden, a.s. Zondag worden in alle kerkgebouwen weder op de gewone tijden de diensten gehouden.

————–
Donderdagavond omstreeks negen uur trokken de eerste Duitsche soldaten door ons dorp. Ongeveer tien met Duitsche soldaten bemande vrachtwagens kwamen langs.

Tenslotte nog dit:
Zeer velen hebben de laatste maanden en weken en voornamelijk deze week zich zeer verdienstelijk gemaakt hetzij met wacht, bode- en hulpdiensten, enz.
Laten we geen namen noemen of vereenigingen, want allen hebben eigenlijk meer gedaan dan van hen menschelijkerwijze verwacht kon worden. Vermelden we nog dat de Vakschool voor Meisjes ingericht was voor het Roode Kruis en dat velen daar behandeld werden. Daar weinig pasmunt in onze gemeente was, is vanwege het Gemeentebestuur hierin voorzien door uitgifte van noodgeld. Dit bleek een voortreffelijk oplossing!

Bewerkt door Bas Lissenburg.